mercoledì 29 ottobre 2008

cursu di sicilianu da lez.1 a 6

da lingua siciliana.org




Lizioni 1: L'Affabetu: li vucali i li cunsunanti.



Scrivutu da Nino Russo
L'affabetu Sicilianu avi vintunu littri:
A a, B b, C c, D d, E e, F f, G g, H h, I i, L l, M m, N n, O o, P p, Q q, R r, S s, T t, U u, V v, Z z.
Li Vucali
Li vucali nta la lingua Siciliana sunnu cincu: a, e, i, o, u .Sti vucali ànnu un sonu curtu o un sonu longu, a secunnu la pusizioni di unni si trovanu nni la parola. Esempi di:
Vucali longa e Vucali brevi. La vucali accintata e` la vucali longa, li vucali senza accentu sunnu li vucali brevi:
pàrma palm sapùni soaplèccu echo benìssimu very wellfìnu fine minèra minesònu sound popùlu peoplefùsu spindle rusàriu rosary
Cunsunanti
La b àvi un sonu labiali:
bàgnu bath bèddu beautiful biàncu white
La c àvi un sonu gutturali di frunti a li vucali a, o, u,:
càni dog café coffee còcu cook
La c àvi puru un sonu gutturali di frunti a li vucali e ed i si sti vucali sunnu priciduti di la h,
chiàvi key chiàru clair chèccu stutterer
La c àvi un sonu palatali (o soffici) quannu appressu àvi li vucali e ed i :
ciùri flower cìra wax ciùmi river
Nni la lingua parrata assai voti la c àvi lu sonu di la sc:
sciùmi river sciaràri to smell
sciùri flower
La d àvi un sonu dentali:
diàriu diary dinàri money dènti teeth
La f si pronunzia comu nni li paroli:
fùmu smokefàri to dofìnu fine
La g , comu la c, àvi lu sonu gutturali quannu si trova prima di a, o, u:
gàttu catgòdiri to enjoygùla throat
La g e` puru gutturali o dura, cu la e, e cu la i si prima di la vucali c'e` la h:
ghiàcciu iceghèrciu cross-eyedghiòmmaru ball of tread
La g e` palatali davanti la e e la i:
giùvini young mangèmitu moangiùgnu June
Si la g e` davanti la n, allura àvi un sonu nasali:
gnurànti ignorantgnissàri to plastergnumìnia ignominy
La h un àvi nuddu sonu, e` usata doppu la c e la g pi fari lu sonu duru. La l e` liquida:
lìnu linenlùna moonlàna wool
La m e` labiali:
maìstru teachermìu minemègghiu better
La n e` palatali:
nàsu nosenìdu nestnànu dwarf
La p e` labiali:
piàttu platepònti bridgepùmu apple
La q e` sempri siguita di la u:
quàli what, which, that, who, whomquànnu whenàcqua water
La r e` semiliquida:
ràma tree-branchràggia outragerìccu rich
La s e` sibilanti:
saìtta arrow, thunderboltsìccu thin, drysùli sun
La t e` semidentali:
tàli suchtèmpu time, weathertimùni rudder
La v si pronunzia comu nta li paroli:
vìnu winevulunta` willvòlu flight
La z si pronunzia comu nta li paroli:
zòna zonezìu unclezappùni mattock



Lizioni 2: Ortografia siciliana



Scrivutu da Nino Russo
Un libru di reguli di ortografia di la lingua Siciliana nun esisti. A causa di la forti nfluenza di avutri lingui, la lingua Siciliana s'â truvatu nta lu prucessu di evoluzioni, forsi, cchiu` di qualunqui avutra linguaDoppu quasi un seculu di l'urtima mpusizioni linguistica, chi fu chidda Taliana, finalmenti avemu un tentativu di un trattatu seriu, ma assai curtu e incumpletu, pi stabiliri li reguli di l'ortorafia di la lingua SicilianaStu tentativu fu fattu di Giorgiu Piccittu e lu pubbrico` nni lu 1947. Comu iu dissi, e` mpurtanti ma e` troppu ristrittuStu cursu segui, pi quantu e` pussibili li reguli di ortografia di G. Piccittu
Consunanti Duppi
Giniralmenti certi cunsunanti quasi sempri ànnu un sonu forti, spissu anchi si si trovanu a principiu di parola. Pero` si sti cunsunanti sonanu duppi nni la parrata nun si usanu duppi nni la lingua scritta.Tali cunsunanti sunnu b, c, d, g, m, n, r, i z. Sti esempi chi vennu appressu sunnu sulu pi la prununzia. Chistu e` sulu n'esempiu di lingua parrata.
bbàbbu
stupid
bbèddu
beautiful
bbùttu
ugly
ddùppiu
double
ddòpu
after
dduttùri
doctor
ggìgghiu
eye lash
ggià
already
ggiàrnu
pale
ggiallùmi
yellowness
mmùrmuru
murmur
mmèrda
escrement
nnimìcu
enemy
nnòmu
name
rrìzza
sea urchin
rròta
wheel
zzappùni
mattock
zzappagghùni
gnat
zzìu
uncle
zzàzzara
long hair
Mentri:
ccà
here
cci
to you, to them
cchiù
more
ddòcu
there, next to you
ddà
there, next to him
si scrivinu pi comu si pronunzianu, cu la duppia cunsunanti.
La duppia cunsunanti si ncontra spissu nna lu Sicilianu scrittu, comu si vidi nni li paroli appressu:
abbecceddàriu
first grade book
abbannunàri
to abandon
famìgghia
family
stràzziu
torment
allammicàtu
hungry, empty-stomach
sùnnu
they are
nummàru
number
lìbbru
book
lìbbiru
free
annurbàtu
blinded
mubbìlia
furniture
raggiùni
reason
Digraffi
Pi digraffu si soli diri l'unioni di dui littri chi si iuncinu pi fari un sonu sulu. Chisti chi ci sunnu appressu sunnu digraffi: gn, ch, gh, dr, tr:
gn àvi un sonu nasali: ògni, lìgnu any, woodch àvi un sonu gutturali: chèccu, chiòvu stutterer, nailgh àvi puru un sonu gutturali:ghiàcciu, ghiòtta ice, fish soupdr àvi lu sonu palatali: dròga, dràgu drug, dragontr àvi puru lu sonu palatali:trènu, trùccu train, trick
Certi digraffi ànnu un sonu cacuminali, significa ca lu sonu veni fattu cu la lingua chi sbatti nta lu palatu. Certi tipi di sti digraffi sunnu:
dd addumàri to light ìddu he, him ddà over there acèddu birddr drìttu strait dràgu dragon dròga drugddr comu na duppia dr: addrizzàri to make straittr trènu, trùncu train, trunkttr comu na duppia tr: attrìci actress
Para Cuntrastanti
Certi paroli n Sicilianu cancianu significatu agghiuncennu na cunsunanti chi ànnu n cumuni. Chistu significa ca si ànnu na certa cunsunanti ànnu un significatu e agghiuncennu n'avutra cunsunanti la stissa pigghanu un significatu diffirenti:
nànu dwarf nànnu grandfather
làna wool lànna tinscanàri knead scannàri to slauterpùpa doll pùppa sternmìna mine mìnna breastpàla shovel pàlla ballnùdu naked nùddu nobodycasàta house-full cassàta Sicilian cakecòpia copy còppia couplemòda fashion mòdda springgrìdu yell grìddu cricketùna one ùnna wavestufàtu stew stuffàtu fed upabbilìri to frustrate abbillìri to bautify




Lizioni 3: Articuli e pripusizziuni



Scrivutu da Nino Russo
N Sicilianu avemu dui tipi di articuli, lu diterminativu: lu, la, li, e l'inditerminativi un, nu, na .St'articuli, pigghianu lu geniri e numaru di la parola a cui appartennu. Ponnu essiri masculini lu (singulari) e li (plurali), o fimminini la (singulari) e li (plurali). Lu nditerminativu un, nu, masculinu, na, fimmininu, sunnu sempri singulari.
lu cavàddu
the horse
la càsa
the house
li cavàddi
the horses
li càsi
the houses
un cavàddu
a horse
un màruni
a tile
na mònaca
a nun
na fimmina
a woman
Cu li paroli chi accumincianu cu la s siguita di n'avutra cunsunanti o cu li paroli c'accumincianu cu la z, s'àvi a usari sempri lu ndeterminativu nu:
Àvi nu zìu bònu
He has a good uncle
C'era nu scalùni àutu
There was a high step
Avìa nu stìpu vàsciu
He had a low cabinet
Si nni purto' nu zàinu chìnu
He took a full knapsack with him
St'articuli nni la lingua parrata si ponnu cuntrairi ad â pi la, î pi li. e û pi lu:
û cavaddu
the horse
â casa
the house
î cavaddi
the horses
î casi
the house
Pripusizzioni
Li pripusizzioni ponnu essiri simprici e cumposti. Chiddi simprici sunnu:
a (to, at), di (of), cu (with), nni (to, by, in), nnâ (to, by, in), nnô (to, by, in), pi (for), nta (in), supra (over, above), davanti (ahead, in front) sutta (under), doppu (after), ecc..
Sti pripusizzioni si ponnu usari puru cu l'articulu diterminativu: a la (to the), di lu (of the), cu la (with the), nni la, ecc.:
Vàiu a la càsa
I go to the house
La càsa e` di lu fràti
The house is of the brother
Sùgnu cu lu ziu
I am with the uncle
Èranu nta la crèsia
They were in the church
I pìsci èranu nni lu màri
The fish were in the sea
Sti pripusizzioni nni la lingua parrata spissu si cuntrainu a: â, dû, cû e nnô:
Vàiu â càsa
I go to the house
La càsa e` dû fràti
The house is (belongs)of the brother
Sùgnu cû zìu
I am with the uncle
Èranu nta crèsia
They were in the church
Li pìsci èranu nnô màri
The fish were in the sea
Lu plurali di sti pripusizzioni articulati cancia assai nni lu modu cuntrattu.
Regulari
Contrattu

Iàmu a li càsi
Iàmu ê càsi
We go to the houses
Li càsi sùnnu di li fràti
Li càsi sùnnu dî fràti
The houses belong to the brothers
Èramu cu li zii
Èramu chî zii
We were with the uncles
Ièru nna li crèsii
Ièru ntê crèsii
They went in the churches
La stissa cosa succedi cu l'articulu nditerminativu.
Rigulari
Cuntrattu

Ci lu dùgnu a un càni
Ci lu dùgnu ôn càni
I'll give to a dog
La cùrpa èra di un fràti
La cùrpa èra dûn fràti
It was one brother's fault
Lu pulizìa c'un palìcu
Lu pulizìa cûn palìcu
He'll clean it with a toothpick
Va sèmpri nni un cucìnu
Va sèmpri nnôn cucìnu
He always goes to one cousin
Si na pripusizzioni e` siguita di n'articulu nditerminativu e si rifirisci a na parola di geniri fimmininu la pripusizzioni e l'articulu nun fannu cuntrazzioni:
Appartinèva tùttu a na sòru
Everything belonged to a sister
Tùtti li vèsti êranu di na fìgghia
All the dresses belonged to one daughter
Si sciarriàvanu sùlu cu na zìa
They argued only with an aunt
Chi si po` fàri pi na màtri?
What can one do for a mother?







Lizioni 4: Avverbi, congiunzioni, apostrufu



Scrivutu da Nino Russo
Avverbi
N Sicilianu avemu avverbi di lòcu:sùtta (under), sùpra (above,on), cca` (here), dda` (there), ùnni (where), ecc.
Mi mìsiru sùtta lu pònti
They put me under the bridge
Iu dda` nun ci iàva
I was not going to go there
Mi mannàru ùnni c'era pirìculu
They sent me where it was dangerous
Di tempu: dòppu, ora, aèri, oi o òggi, dumàni, quànnu, mai,etc.:
Iu cci ìvi dòppu d'ìddu
I went after to him
Mê sòru arrìva dumàni
My sister will arrive tomorrow
Iddu vìnni ora di la càsa
He came now from the house
La càsa e` gia` pulìta
The house is already clean
Di quantita`: abbastànza (enough, plenty), pìcca (little, few), assài (a lot, many), mènu (less) cchiu` (more), tàntu (so much), etc.:
Aiu pìcca sordi, nun mi ncuitari
I heve little money, don't bother me
Di marera: còmu (like, as), bèni (well), accussì (so, this way), nùtili (uselessly), ammucciùni (secretly), etc.:
Tu travagghiàvi ammucciùni, picchì?
You were working in secret, why?
Fa còmu fàzzu iu
Do as I do
Vògghiu chi lu fai accùssì
I want you to do it this way
Avutri avverbi sunnu: ntùnnu (around), siccòmu (since), dìntra (in), dùnca (then, so), macàri (even), avànti (ahead, in front), mèntri (while), vicìnu (near), prìmisi (first of all), mmènzu (by means of), vèrsu (toward), nvèci (instead) allàtu (near, beside), nzìnu (until), etc.:
Ci firriàva ntùnnu còmu na làpa
He was going around it like a bee
Era allàtu l'àrbulu
He was besides the tree
T'accumpàgnu nzìnu a la càsa
I will accompany you until your house
Mèntri sùgnu cca` cci vègnu pùru
While I am here I'll come too
Li pripusizzioni cumposti sunnu furmati di n'avverbiu e na pripusizzioni:
Ntùnnu a
around the
Sùtta di
under the
Ammucciùni di
in secret of
Vicìnu a
near the
Dòppu di
after the
Sùpra di
over, above the
nzìnu a
up to, until
Diversamènti di
differently from
Pi mmènzu di
by means of
Allàtu a
beside the, near
Cchiù pìcca di
less than
Mènu di
less than
A favùri di
in favor of

Sòrdi nn'avìa cchiu` pìcca di sô pàtri
He had less money than his father
Era vicìnu a sô nànnu
He was near his grandfather
Iddu lu fìci a favùri di sô màtri
He did it in favor of his mother
Diversamènti di chìstu nu si putia fàri
It could not be done differently than this
Pi mancànza di tèmpu màncu manciài
For lack of time I did not even eat
Congiunzioni
Li congiunzioni sunnu parti di la parrata chi attaccanu nzemi dui proposizzioni, dui suggetti o dui parti di na proposizzioni:
e(and), pùru(too), spàrti(besides), pero`(but), màncu(either), ancòra(even now, still), ànchi(even), ma(but), pirchì (because), sippùru(even if), nvèci (instead)etc.
Iu e tu
You and I
Si ci vài tu ci vàiu pùru iu
If you go I will go too
Iddu vìnni pero` ìdda no
He came but she did not
Si nun cci vài tu màncu cci vàiu iu
If you do not go, I will not go either
Cci ìvi iu spàrti d'ìddu
I went too besides him
L'apostrufu
L'apostrofu e` un signu graficu chi si usa quannu s'incontranu dui vucali:
L'anèddu
the ring
L'azzàru
the steel
L'ebbrèu
the Jew
L'idìa
the idea
L'òcchiu
the eye
L'ùgnu
the fingernail

Chìstu e` l'agnèddu di Pàsqua
This is the Easter lamb
L'òcchiu dû patrùni ngràssa lu cavàddu
The owner's eye fattens the horse
Cci tagghiàva l'ùgna a sô fìgghiu
He was trimming his son's nails
Nna lu casu di eliminazzioni naturali di na vucali chi si trova a principiu di parola, nun e` nicissariu usari l'apostrofu, picchì, secunnu G. Piccittu anchi senza l'apostrofu la parola si capisci lu stissu e livannu l'apostrofu quannu si po` si eliminanu tutti sti signali nni la lingua scritta. Pi la stissa raggiuni, sempri secunnu G. Piccittu, l'apostrofu nun s'àvi mai a usari mancu nni la cuntrazzioni di l'articulu nditerminativu e di la prepusizzioni in, picchì lu senzu e chiaru:
na annu a n in
Iddu si nn'ìu n Sicìlia
He went to Sicily
Dùna na mànu a tô fràti
Give a hand to your brother
Mê màtri era cu nu zìu mìu
My mother was with an uncle of mine
Nna li paroli ca accumincianu cu i, unni la parola perdi la i, comu dissimu prima, l'apostrofu nun si usa pi mustrari la perdita di la vucali:
Mpurtànti
important
Nnuccènti
innocent
Nzignànti
teacher
Nchinàri
to bow
Ncignùsu
ingenious
Nzivàtu
greased
Ntàttu
whole
Ntùppàri
to stop, to close
Ntìsu
heard, obeyed
Mparàri
to learn
Mpiccicàtu
glued, slow

Nun ncurpàri a mìa
Do not give the fault to me
Sta canzùna màncu l'àiu ntìsu
I never heard this song
Era ncatinàtu all'àrbulu
He was chained to the tree
Archimèdi fu n'òmu ncignùsu
Archimedes was a genius
Allura putemu diri chi l'articuli la, lu, li (the) e li pronomi la, lu, li (it, them) pigghianu l'apostrofu e puru l'aggittivi dimostrativi ddu, dda (that one), ddi (those ones), stu (this one), sti (these ones), ssa, ssu (that one), ssi (those ones). I pronomi pirsunali ti (to you), nni (to us), vi (to you plural), e lu riflissivu si (self action) e cci (to, by him, to, by them) ponnu puru pigghiari l'apostrofu:
Iu vìtti l'ecclìssi
I saw the eclipse
Iddu nun l'abbrucio`
He did not burn it
Chiàma a dd'abbàti
Call that abbot
Pìgghiati ss'àbbitu
Take that suit
St'abbìsu e` làidu
This notice is bad
T'àiu a dàri na mànu
I have to give you a hand
V'àiu a pulizziàri la càsa
I want to clean your house
Nn'àti a dàri li sòrdi
You have to give the money to us
S'innamuro` d'ìdda
He fell in love with her
Cc'èra sô màtri
His, her mother was there (with him, her, them)
Iddu l'avìa ma nun dìssi nènti
He had it but did not say anything
Si cci si ncontra cu la a, o, u l'apostrofu nun lu pigghia:
Idda cci avìa iùtu a scòla
She had gone to school
Cci unto` l'ògghiu nta cammìsa
I stained the shirt with oil
Pero` sunnu pronunziati accussi vicinu, chi pari c'avissiru l'apostrofu.Avutri frasi unni l'apostrofu si po` usari sunnu:
C'avèm'a fàri = chi avèmu a fàri
What can we do?
C'avèm'a dìri = chi avèmu a dìri
What can we say?
C'avèm'a fàri si nun vòli vèniri
What can we do if he does not want to come
C'avèm'a dìri si la màtri nun vòli?
What can we say if the mother does not want
Nta certi casi unni la parola accumincia cu la i, l'apostrofu nun si usa:
Nun lu vògghiu fàri ddu iòcu
I do not want to do that play
Sta ièna e` làida
This hyena is ugly (or bad)
Ssa idìa nun mi piàci
I don't like that idea
Ssu iardìnu e` bèddu ciurùtu
That garden is really in blossom
Ddu iacìntu e` veru bèddu
That hyacinth is really beautiful
Ddu ièncu e` gròssu
That bull is big
Ma sti frasi pigghianu l'apostrofu:
Si nn'ìu = si nni ìu
He, she went away
Cc'ìu = cci ìu
He, she went there
Sô fràti si nn'ìu n cita`
His brother went to the city
A càsa cc'ìu cu sô pàtri
He went home with his father
unu (masculinu) and una (femininu), sunnu usati comu nummmari cardinali e no comu articuli.
Quàntu càni c'èranu? Unu.
How many dogs were there? One (only one)
Quàntu fìmmini arristàru? Sulu una.
How many women were arrested? Only one






Lizioni 5: lu geniri



Scrivutu da Nino Russo
N Sicilianu li paroli ànnu lu geniri, veni a diri cchi li paroli si rifiriscinu a li suggetti comu si iddi fussiru masculi o fimmini. Comu regula ginirali li paroli di geniri masculinu finiscinu cu la u:
trènu
train
mùru
wall
fèrru
iron
sàntu
saint
Mentri li paroli di geniri fimmininu finiscinu cu la a:
làna
wool
accètta
hatchet
dàttula
date (fruit)
orìcchia
ear

Lu sàccu e` di mê pàtri e la cupèrta e` di mê màtri.
The sac blongs to my father and the blanket to my mother.
La pètra e dùra ma lu fèrru e` cchiu` dùru.
The rock is hard but the steel is harder.
Certi paroli masculini finiscinu puru cu la a e arrestanu li stissi a lu plurali:
Dùca
duc
Puèta
poet
Bòia
executioner
Paràcqua
umbrella
Diadèma
diadem
Dòmma
dogma
Fantàsima
ghost
Capubbànna
ring-leader

Lu dùca avi un bèddu palàzzu
The duke has a beautiful mansion
Li puèta scrivìnu puisìi
The poets write poetry
Li dòmma li fa lu pàpa
Dogmas are made by the pope
Certi paroli chi finiscinu cu ista ponnu essiri usati comu fimminini o masculini e puru comu singulari o plurali:
comunìsta
communist (s)
archivìsta
archivist (s)
machinìsta
machinist (s)
giurnalìsta
journalist (s)
prutagunìsta
protagonist (s)

L'archivìsta sùnnu màsculi e fìmmini
The archivists are men and women
Dda giurnalìsta scrìssi l'artìculu
That journalist wrote the article
Li prutagunìsta èranu tri
The protagonists were three
C'èranu tri comunìsta e un sucialìsta
There were three communists and one socialist
Lu plurali, n Sicilianu, giniralmenti si fa cu la i, sia pi lu masculinu chi pi lu fimmininu:
Masculinu

Singulari
plurali

Telèfonu
telèfuni
telephone(s)
Picciòttu
picciòtti
young-man(s)
Càsu
càsi
case(s)
Disidèriu
disidèri
wish(s)
Nànnu
nànni
grand-father(s)
Femmininu
Singulari
plurali

Nànna
nànni
grand-mother(s)
Règula
règuli
rule(s)
Sèrra
sèrri
saw(s)
Palùmma
palùmmi
dove(s), pigeon(s)
Farfàlla
farfàlli
butterfly(ies)

La règula e` ca tùtti li règuli sùnnu mpurtànti
The rule is that all the rules are important
Un picciòttu chiamo` a tùtti li picciòtti
One young man called all the young men
La farfàlla fa àvutri farfàlli
The butterfly makes other butterflies
Certi paroli finiscinu cu la u a lu singulari e cu la a a lu plurali:
Masculinu
Singulari
Plurali

Cutèddu
cutèdda
knife(ves)
Chiòvu
chiòva
nail(s)
Picuràru
picuràra
sheperd
Viscòttu
viscòtta
biscuit(s)
Pùmu
pùma
happle(s)
Firràru
firràra
blacksmith(s)
Anèddu
anèdda
ring(s)
Pìgnu
pìgna
pine-tree(s)
Pìlu
pìla
hair(s)
Catùsu
catùsa
large pipe(s)
Ùgnu
ùgna
finger-nail(s)
Martèddu
martèdda
hammer(s)
Òvu
òva
egg(s)
Prùnu
prùna
plum(s)

Fìci ammulàri li cutèdda
I had the knives sharpened
Iu àiu un chiòvu e ìddu àvi tri chiòva
I have one nail and has three nails
Cu la parèdda si còcinu l'òva
With the skillet one cooks eggs
Certi paroli finiscinu cu la i a lu singulari e cu la a a lu plurali:
Masculinu
Singulari
Plurali

Limùni
limùna
lemon(s)
Marùni
marùna
tile(s)
Attùri
attùra
actor(s)
Ballùni
ballùna
balloon(s)
Vastùni
vastùna
stick(s)
Buffùni
buffùna
buffoon(s)
Muccatùri
muccatùra
handkerchief(s)
Buttùni
buttùna
button(s)
Cacciatùri
cacciatùra
hunter(s)
Cafùni
cafùna
uncouth(s)
Campiùni
campiùna
champion(s)
Muratùri
muratùra
mason(s)
Cannùni
cannùna
cannon(s)
Duttùri
duttùra
physician(s)
Capùni
capùna
capon(s)
Barùni
barùna
baron(s)
Cirnitùri
cirnitùra
sifter(s)
Passiatùri
passiatùra
pathway(s)
Piccatùri
piccatùra
sinner(s)
Scanatùri
scanatùra
kneading-board(s)
Casciùni
casciùna
drawer(s)
Lapùni
lapùna
hornet(s)
Zappùni
zappùna
mattock(s)
Nzitùni
nzitùna
boil(s)
Cartùni
cartùna
carton(s)

Iu avìa un buttùni
I had one botton
La partìta e` di li campiùna
The game belongs to the champions
Mê sòru avìa dèci buttùna
My sister had ten bottons
La partìta la vincìu lu campiùni
The game was won by the champion
Si mi dùni un limùni ti dùgnu tri buttùna.
If you give me a lemon I will give you three buttons
Assai paroli chi finiscinu cu la i, arrestanu accussì puru a lu plurali e ponnu essiri masculini o fimminini:
Singulari
Plurali

Sàli (masc.)
Sàli
salt(s)
Ciriàli ( " )
ciriàli
cereal(s)
Chiàvi ( fem.)
chiàvi
key(s)
Diamànti (masc.)
diamànti
diamond(s)
Vùtti ( fem. )
vùtti
barrel(s), cask(s)
Vùrpi ( " )
vùrpi
fox(es)
Ucchiàli (masc.)
ucchiàli
eye-glasses
Onùri ( " )
onùri
honor(s)
Sòrti ( fem .)
sòrti
luck
Riazziòni( " )
riazziòni
reaction(s)
Lìmiti (masc.)
lìmiti
limit(s)
Lìti ( fem. )
lìti
argument(s)
Missàli (masc.)
missàli
missal(s)
Pònti ( " )
pònti
bridge(s)

S'arriparàru sùtta lu pònti
They repaired under the bridge
Nta li stratùna ci sùnnu assài pònti
On the highways there many bridges
Dàmmi la chiàvi di la càsa
Give me the key for the house
Pìgghiati li chiàvi di li pòrti
Take the keys for all the doors
Mìsi lu vìnu nta la ùtti
He put the wine in the barrel
Inchìu li ùtti di vìnu
He filled the barrels with wine
Certi paroli fannu lu plurali agghiuncennu ra a lu singulari:
Singulari
Plurali

Bòrdu
bòrdura
fringe(s)
Còrpu
còrpura
body(s)
Còzzu
còzzura
nape(s)
Cùntu
cùntura
tale(s)
Fòcu
fòcura
fire(s)
Iòcu
iòcura
play(s)
Màrmu
màrmura
marble(s)
Mèrcu
mèrcura
mark(s)slash(s)
Mùnnu
mùnnura
world(s)
Nnòmu
nnòmura
name(s)
Sàngu
sàngura
blood(s)
Sònnu
sònnura
dream(s)

Lu mê nòmu e` siciliànu
My name is Sicilian
Li sô nòmura sùnnu francìsi
Their names are French
Mi sunnài un sònnu làidu
I had a bad dream
Si sunnàru sònnura bòni
They had good dreams
Certi nomura masculini formanu lu fimmininu agghiuncennu issa or trici a lu masculinu:
Masculinu
Femininu

Duttùri
dutturìssa
doctor
Abàti
abbatìssa
abbot, abbess
Barùni
barunìssa
baron, baroness
Puèta
puitìssa
poet
Cùnti
cuntìssa
count, countess
Campiùni
campiunìssa
champion
Piccatùri
piccatrìci
sinner
Traditùri
traditrìci
traitor
Attùri
attrìci
actor, actress

Lu barùni chiamo` la barunìssa
The baron called the baroness
Lu duttùri travagghio` cu la dutturìssa
The doctor worked with the (she) doctor
L'attùri e l'attrìci èranu nzèmmula
The actor and the actress were together
Tu si piccatùri e idda e` piccatrìci
You are sinner and she is sinner
Li paroli chi finiscinu cu la cu, formanu lu plurali masculinu cu la ci e lu plurali fimmininu cu la chi:
Masculinu
Femmininu

Singulari
Plurali
Singulari
Plurali

Amìcu
amìci
amìca
amìchi
friend(s)
Antipàticu
antipàtici
antipàtica
antipàtichi
unpleasant
Sarcàsticu
sarcàstici
sarcàstica
sarcàstichi
sarcastic
Bisbèticu
bisbètici
bisbètica
bisbètichi
extravagant
Catòlicu
catòlici
catòlica
catòlichi
catholic
Mònacu
mònaci
mònaca
mònachi
monc(s), nun(s)
Lìricu
lìrici
lìrica
lìrichi
lyric
Prufèticu
prufètici
prufètica
prufètichi
prophetic

Lu mònacu sta cu li mònaci
The monk lives with the monks
La mònaca sta cu li mònachi
He nun lives with the nuns
Dda fìmmina e` antipàtica
That lady is unpleasant
Ddi fìmmini sùnnu antpàtichi
Those ladies are unpleasant
Lu mê amìcu avi li sô amìci
My friend has his friends
La sô amìca avi li sô amìchi
Her friend has her friends
Arcuni eccezzioni sunnu:
Nicu
nichi
small, young
Riccu
ricchi
rich
Biàncu
biànchi
white
Friscu
frischi
fresh

Mê fìgghiu e` nicu
My son is young
Li cunìgghia sunnu tutti nichi
The rabbits were all little, small
Tô ziu era riccu
Your uncle was rich
Li re sunnu tutti ricchi
The kings are all rich
Lu cavàddu e` biàncu
The horse is white
Li casi sunnu biànchi
The hoses are white
Certi paroli chi finiscinu cu la cu sunnu sulu masculini:
Singulari
Plurali

Beccu
becchi
he-goat(s)
Sucu
suchi
juce(s)
Sceccu
scecchi
donkey(s)
Làstracu
làstrachi
terrace(s)
Cocu
cochi
cook(s)
Saccu
sacchi
sac(s)
Sbarcu
sbarchi
landing(s)
Scaccu
scacchi
chess
Zuccu
zucchi
trunk(s)

Attàcca lu sceccu a lu zuccu
Tie the donkey to the tree
Metti li sacchi nta l'àstracu
Put the sacs on the terrace
Iòca a li scacchi cu lu cocu
Play chess with the cook
Arcuni paroli chi finiscinu cu gu o ga fannu lu plurali cu ghi:
Largu
larghi
wide
Longu
longhi
long
Rangu
ranghi
rank(s)
Lagu
laghi
lake(s)
Anga
anghi
molar(s)
Siringa
sirìnghi
siringe(s)
Albèrgu
albèrghi
hotel(s)

Lu ciùmi era longu
The river was long
Li strati èranu larghi
He streets were wide
Mi fici scippàri na anga
I had un molar pulled
Avìa dui anghi malàti
I had two bad molars
Lu duttùri usa li sirìnghi
The doctor uses siringes
Dda` c'èranu tanti laghi
Over there were many lakes
L'albèrghi èranu chini
The hotels were full
Poi avemu paroli chi finiscinu cu la vucali accintata. Sti paroli chi nta la maggiuranza sunnu fimminini nun cancianu a lu plurali:
Carità
charity
Tribù
tribe
Ginirusità
generosity
Cità
city
Pruprità
property
Stirilità
sterility
Umanità
humanity
Puvirtà
poverty

Nta li cità nun ci sunnu li tribù
In the cities there are any tribes
La ginirusità è di lu pòpulu Siciliànu
The generosity is of the Sicilian people
La tribù è na cumunità di genti
The tribe is a community of people




Lizioni 6: Aggittivi siciliani



Scrivutu da Nino Russo
L'aggittivu è un mudificaturi, veni a diri iddu mudifica lu nomu a cui si rifirisci e va d'accordu cu lu nummaru e lu geniri di lu nomu a cui si rifirisci. Giniralmenti n Sicilianu l'aggittivu segui lu nomu:
La casa bedda The beautiful house
Lu muru autu The tall wall
La vucca china The full mouth
L'arvulu nicu The small tree
Avèmu un cavàddu beddu We have a beautiful horse
Acchianò la scala auta He climbed a tall ladder
Mê frati avia un cani nicu My brother had a small dog
A iddu ci dèttiru na palla russa They gave him a red ball
Quarchi vota l'aggittivu veni misu prima di lu nomu chi mudifica pi daricci na enfasi cchiu` forti a lu suggettu. L'aggittivi cchiù comuni chi pigghianu sta regula sunnu:
Beddu beautiful
Bravu good
Caru dear G
ran big, great
Bruttu bad
Bon good
Avutru other

Chidda è na bedda picciòtta
That one is (really)a beautiful young lady
Iddu avi nu gran cavàddu
He (really)has a great horse
Lu patri avi n'àvutru cani
The father has an other(different)dog
La iena è un bruttu armàlu
The hyena is(truly)an ugly(bad) animal
Iddu è un caru picciòttu
He is a dear young man
Arcuni aggittivi fannu eccezzioni a li reguli, veni a diri finiscinu cu la i, e stannu li stissi sia chi sunnu masculini, fimminini, plurali o singulari
Diagunàli diagonalLucènti shiningDiamànti daimond(s)Comùni commonGnurànti ignorantDèbbuli weakDicisiòni decision(s)

Masculinu FemmininuLu bordu diagunàli la lìnia diagunàli
The diagonal edge, lineLi bordura diagunàli li lìnii diagunàli
The diagonal edges, linesLu viòlu comuni la strata cumùni
The common pathway, streetLi viòla cumuni li strati cumùni
The common pathways, streets

Assìra vitti na stidda lucènti
Last night I saw a shining starIu nni vitti quàttru stiddi lucènti
I saw four shining starsMi truvàva nta la trazzèra cumuni
I was in the common pathwayDdu omu è gnurànti
That man is ignorant
Ddà fimmina è gnurànti
Many people are ignorant
Certi aggittivi formanu avverbi agghiuncennu lu suffissu menti a la parola:
Aggittivi AvverbiUmànu umanamènti humanlyVeru veramènti trulySicùru sicuramènti certainlyStranu stranamènti strangely
Un èssiri umànu l'ài a trattàri cchiù umanamènti pussibili.You have to treat a human being as humanly as possible
Quànnu parràva cu mia sicuramènti dicèva fissarii.When he was talking to me he was lying (saying nonsense)Anchi si lu fattu era veru un significa ca era veramènti bonu.Even if what happened was true it does not mean that it was truly good
Diminutivu, Maggiurativu e Piggiurativu
L'aggittivu è un mudificaturi, veni a diri iddu mudifica lu nomu a cui si rifirisci e va d'accordu cu lu nummaru e lu geniri di lu nomu a cui si rifirisci. Giniralmenti n Sicilianu l'aggittivu segui lu nomu:
La casa bedda The beautiful house
Lu muru autu The tall wall
La vucca china The full mouth
L'arvulu nicu The small tree
Avèmu un cavàddu beddu We have a beautiful horse
Acchianò la scala auta He climbed a tall ladder
Mê frati avia un cani nicu My brother had a small dog
A iddu ci dèttiru na palla russa They gave him a red ball
Quarchi vota l'aggittivu veni misu prima di lu nomu chi mudifica pi daricci na enfasi cchiu` forti a lu suggettu. L'aggittivi cchiù comuni chi pigghianu sta regula sunnu:
Beddu beautiful
Bravu good
Caru dear G
ran big, great
Bruttu bad
Bon good
Avutru other

Chidda è na bedda picciòtta
That one is (really)a beautiful young lady
Iddu avi nu gran cavàddu
He (really)has a great horse
Lu patri avi n'àvutru cani
The father has an other(different)dog
La iena è un bruttu armàlu
The hyena is(truly)an ugly(bad) animal
Iddu è un caru picciòttu
He is a dear young man
Arcuni aggittivi fannu eccezzioni a li reguli, veni a diri finiscinu cu la i, e stannu li stissi sia chi sunnu masculini, fimminini, plurali o singulari
Diagunàli diagonalLucènti shiningDiamànti daimond(s)Comùni commonGnurànti ignorantDèbbuli weakDicisiòni decision(s)

Masculinu FemmininuLu bordu diagunàli la lìnia diagunàli
The diagonal edge, lineLi bordura diagunàli li lìnii diagunàli
The diagonal edges, linesLu viòlu comuni la strata cumùni
The common pathway, streetLi viòla cumuni li strati cumùni
The common pathways, streets

Assìra vitti na stidda lucènti
Last night I saw a shining starIu nni vitti quàttru stiddi lucènti
I saw four shining starsMi truvàva nta la trazzèra cumuni
I was in the common pathwayDdu omu è gnurànti
That man is ignorant
Ddà fimmina è gnurànti
Many people are ignorant
Certi aggittivi formanu avverbi agghiuncennu lu suffissu menti a la parola:
Aggittivi AvverbiUmànu umanamènti humanlyVeru veramènti trulySicùru sicuramènti certainlyStranu stranamènti strangely
Un èssiri umànu l'ài a trattàri cchiù umanamènti pussibili.You have to treat a human being as humanly as possible
Quànnu parràva cu mia sicuramènti dicèva fissarii.When he was talking to me he was lying (saying nonsense)Anchi si lu fattu era veru un significa ca era veramènti bonu.Even if what happened was true it does not mean that it was truly good
Diminutivu, Maggiurativu e Piggiurativu
N Sicilianu ci sunnu certi modi di altirari la qualità o la quantità di un nomu o di n'aggittivu. Lu diminutive pi spicificari quantità o qualità, fari quarcunu o quarchi cosa cchiù nichi o pi mustrari affizzioni (vizziggiativu). Pi fari lu diminutivu si agghiuncinu li suffissi iddu, eddu, uddu, teddu, ceddu, uzzu, a lu nomu o all'aggittivu:
Sèggia siggitèdda chair, little chair, cute chairMàsculu masculìddu lad, little lad, cute ladSoru surùzza sister. little sister, dear sisterMischìnu mischinèddu poor thing, poorest thing (someone)Pezzu pizzùddu piece, little piecePorta purticèdda door, little door, cute doorPiru pirìddu pear, little pear, cute pearSurdàtu surdatèddu soldier, small, dear soldierMatri matrùzza mother, dear mother
Avìa un màsculu e ci fici na surùzza I had a boy and I made him a little sisterMê ziu avi un masculìddu My uncle has a little boyDda casa avi na bedda purticèdda That house has a pretty little doorDdu surdatèddu è firutu That dear soldier is woundedC'era un beddu vinticèddu There was a nice breeze
Lu maggiuratìvu pi spicificari puru quantità o qualità, nta stu casu aumentu di lu suggettu. Pi fari lu maggiurativu s'agghiunci lu suffissu uni a lu singulari e una a lu plurali di lu nomu o di l'aggettivu:
Singulari plurali
Casa casùni casuna house, big houseVècchiu vicchiùni vecchiuna old man, very old manManu manùni manuna hand, big handFossu fussùni fussuna ditch, big ditchParèdda pariddùni paridduna skillet, big skilletGaddìna gaddinùni gaddinuna chicken, big chicken
Chista nun è casa, chista è casùni This is not a house, it is a big houseLu piccirìddu avia dui manùna The baby had two big handsFrièva l'ovu nta un pariddùni She was frying the egg in a big skillet
E lu piggiuratìvu, pi significari bruttizza. Pi fari lu piggiurativu s'agghgiunci lu suffissu azzu (mascul.) o azza (fimmin.) a lu nomu o all'aggittivu, e sia lu masculinu ca lu fimmininu fannu lu plurali cu la i:
Casa casàzza house, ugly houseVècchiu vicchiàzzu old man, ugly, bad old manManu manàzza hand, ugly hand Parèdda pariddàzza Skillet, ugly skille
Gaddìna gaddinàzza chicken, ugly chicken
Fossu fussàzzu ditch, big hugly ditch
Iddu stava nta na casàzza He lived in an ugly houseEra un fussàzzu chinu di fangu It was an ugly ditch full of mud
Avia tri pariddazzi vecchi He had three old ugly pans
Comu si vidi tutti sti suffissi segunu li reguli di masculinu o fimmninu, singulari o plurali
Cumparativu e Assolutu
Lu cumparativu n Sicilianu è fattu di dui maneri: paragùni di qualità agghiuncennu n'avverbiu: comu (as, like), tantu e quàntu (as much as):
Ddu libbru è comu lu miu That book is like mineIu àiu tantu pani quàntu nn'ài tu I have as much bread as youLa mê casa è bedda comu la tua My house is as beautiful as yours
E paragùni pi inequalità, agghiuncennu l'avverbi cchiù (more), o menu, (less)
Mê frati è cchiù granni d'iddu My brother is older than heSô soru è cchiù bedda di mia His sister is more beautiful than IIu sordi nn'aiu menu d'iddu I have less money than he
Certi cumparativi, fatti di mègghiu (better) o pèggiu (worse), nun pigghianu l'avverbiu cchiù (more):
Mègghiu di chiddu Better than thatPèggiu di l'àvutru Worse than the other
Lu sacciu fari mègghiu d'iddu I know how to do it better than he doesPi travagghiàri è pèggiu di mia In order of work he is worse than I am
Lu superlatìvu relativu si forma agghiuncennu l'articulu diterminativu lu, la, li, all'avverbiu:
Li cchiù nichi The youngestLu cchiù forti The strongestLi cchiù chini The fullestLa cchiù bedda The most beautiful
Mê fìgghia è la cchiù bedda di tutti My daughter is the most beautiful of allDdu muru è lu cchiù ghiàvutu di chidd'àvutri That wall is the highest of those othersSta corda è la cchiù forti di l'àvutri dui This rope is the strongest of the other twoDdi ciràsi sunnu li cchiù duci di tutti Those cherries are the sweetest of all
Lu superlatìvu assolùtu si forma agghiuncennu lu suffissu issimu, issima, pi lu singulari e issimi pi lu plurali. Si pò puru furmari cu l'avverbi assai, veru o lu suffissu uni:
Benìssimu very wellCarìssimu dearestVeru làidu truly ugly (ugliest)Assài lentu truly slow (slowest)Veru duci truly sweet (sweetest)Riccùni very richVeru longu truly long (longest)
Lu conti è riccùni The count is very richDda fìmmina è veru làida That woman is truly uglyCarìssimu amicu, vui siti assài lentu My dearest friend, you are very slowSta strata è veru longa This road is very long
Aggittivi Pusissivi
L'aggittivi pusissivi sunnu:
Masculinu Singulari FemmininuMiu mia mineTou tua yoursSou sua his, hers PluraliNostru nostru oursVostru vostru yoursSoi soi theirs
St'aggittivi, chi a lu singulari si rifiriscinu a un nomu, si cuntrainu a mê, tô, sô, e nni lu plurali a sô:
Mê frati my brotherTô soru your sisterSô patri his, her fatherSô figghiu their son
Mê ziu vinni cu sô nannu My uncle came with his grandfatheru§Tô fìgghiu a sô casa Your son went to his houseCi dèttiru li sordi a sô figghiu They gave money to their son
St'aggittivi sunnu puru usati cu na pripusizzioni semprici o cumposta:
Stu gattu lu truvài vicìnu la mê casa I found this cat near my houseIddu iòca cu la tô palla He plays with your ballDda casa è di sô matri That house belongs to his motherSsu cani nun è di mê cucìnu That dog is not my cousin'sL'àrbuli sunnu di tô patri The trees belong to your fatherLu cavàddu lu dugnu a sô niputi I will give the horse to his nephewVattìnni luntànu di la mê casa Go far from my homeIu stàiu sempri allàtu a mê patri I always stay besides my father
La pripusizzioni di dinota pusessu:
La casa di Maria Mary's houseLu cani di Petru Peter's dog
Lu cavàddu di Marcu Marc's horseDi cui? di Pippìnu. Whose? Joseph's
Aggittivi Quantitativi
L'aggittivi quantitativi indicanu quantità:
Quàntu sunnu? How many are there?Quàntu acchiàni tantu scinni. As much you go up so much you will come down Quàntu surdàti c'èranu? How many soldiers were there?
I numirali, certi voti indicanu sulu na quantità apprussimata:
Na dicìna about ten
Na cinchìna about five
Un cintinàru about a hundred
Na cinquantìna about fifty
Na trintìna abou thirty
uàsi na vintìna About twenty
Dammi na chilàta di pasta Give me about a kilo of pasta
C'èranu na cinquantìna d'armàli There were about fifty animals
Aggittivi Dimustrativi
L'aggittivi dimustrativi sunnu chiddi chi indicanu di cui o di chi parramu:
Masculinu FemininuChistu chista thisChissu chissa thatChiddu chidda that
Chistu è mê patri This is my father
Chissu e chissa sunnu li mê zii That one and that one are my aunt and uncle
Pi chiarificazioni certi voti ci sunnu agghiunciuti l'avverbi ccà, ddà, ddocu:
Chistu ccà chista ccà This one here (near me)
Chissu ddocu chissa ddocu That one there (near you)
Chiddu ddà chidda ddà That one there (away from both of us)
Chistu ccà mi piàci mègghiu I like better this one hereChissu ddocu e cchiù sapurìtu That one (near you) is prettier, sweeterChiddu dda nun e miu That one there is not mine
St'aggittivi sunnu spissu usati nni la forma cuntratta:
Stu sta thisSsu ssa thatDdu dda that
Stu ballùni è russu This balloon is redSsu àrvulu è ghiàvutu That tree is tallDdu gaddu canta ogni matìna That rooster crows every morning

Nessun commento:

Posta un commento

motore ricerca

Siciliano.it - Il motore di ricerca siciliano cerca in: